در خیابان بلند که قدم می‌زنی، این روزها پوشش‌ها و آرایش‌هایی به چشم می‌خورد که برای چشم و ذهن آشنا نیست. چیزهایی که این روزها به اسم «مد» رایج شده نه می‌شود به آن گفت قشنگ است و نه می‌توان گفت جذاب است، اما با این حال عده‌ای هستند که از آن استفاده و تازه خیلی هم احساس خوش‌تیپ بودن می‌کنند و عده‌ای دیگر هم فکر می‌کنند مد جدید است.
لینک صفحه در آرشیو روزنامه بهار
اپیزود صفر: مد، مد، مد
مُد اصطلاح فرانسوی است که نوعی هنر طراحی پوشاک است که تحت‌تاثیر اوضاع فرهنگی و اجتماعی جامعه در یک دوره زمانی مشخص انجام می‌پذیرد. در زبان انگلیسی آن را Fashion گفته و در تعریف آورده‌اند: شیوه رفتاری که به طور موقت توسط بخش مشخصی از اعضای یک گروه اجتماعی اتخاذ می‌شود، به این دلیل که آن رفتار انتخابی را از نظر اجتماعی برای آن زمان و موقعیت مناسب تشخیص می‌دهند. البته یک تعریف دیگر هم در جهان سوم دارد: مد نوع لباسی است که به تازگی از سوی بخش عمده‌ای از جامعه پذیرفته شده است.
«مد» در معنای لغوی سلیقه، اسلوب، روش و شیوه است، اما مثل خیلی موضوعات دیگر معنای اصطلاحی‌اش چیز دیگری است و به روش و طریقهای موقتی اطلاق می‌شود که براساس ذوق و سلیقه افراد یک جامعه و سبک زندگی از جمله شکل لباس پوشیدن، نوع آداب پذیرایی و معاشرت و تزیین و معماری خانه را مشخص می‌کند. درباره مد مشکل آن‌جا ایجاد می‌شود که تغییر سلیقه ناگهانی و مکرر همه یا بعضی از افراد به گرایش به انجام رفتاری خاص یا مصرف کالای به‌خصوصی یا در پیش گرفتن سبکی خاص در زندگی منجر می‌شود که با تغییر دوباره و ناگهانی سلیقه‌ها باز هم تغییر می‌کند.
اپیزود اول: مشکل مد کجاست
مد یک پدیده اجتماعی است که در گوشه و کنار خیابان بلند به طور فراوان به چشم می‌خورد؛ البته مد به خودی خود چیز بدی نیست، اما زمانی که توجیهی می‌شود برای پوچ‌گرایی، مصرف‌گرایی و ناهنجاری مشکل ایجاد می‌کند.
در برخورد با مد نگاه‌های متفاوتی وجود دارد، عده‌ای با آن مخالف و عده‌ای عاشق سینه‌چاکش شده‌اند. در بین همین مدگراها نیز اختلاف نظر وجود دارد. بعضی افراد علت تقلید مد را جلب توجه و جذب دیگران عنوان می‌کنند به این دلیل که در خود نقص و کمبودی احساس می‌کنند یا در اصطلاح عقده روانی دارند و با این‌کار می‌خواهند خود را نشان دهند و بعضی‌ها مدگرایی را نشان پیشرفت و توسعه می‌دانند به این علت که چون نمی‌توانند الگو و روش پیشرفت آن‌ها را کسب کنند ادای آن‌ها را درمی‌آورند. آنچه مشخص است مد و مدگرایی در نتیجه فضای مصرف‌گرایی بعد از جنگ‌های جهانی به وجود آمده است. «رابرت باکاک» در کتاب «مصرف» می‌گوید: در پایان قرن بیستم دیگر مصرف فقط یک روند اجتماعی- فرهنگی نبوده و به مرامی تبدیل شده است که می‌توان از خلال تاثیرات آن بر جامعه و خرده‌فرهنگ‌های اجتماعی، به برآمدن دوران جدیدی در تاریخ کشورهای اروپایی پی برد. در این دوران جدید به گفته «پی‌یر بوردیو» [انسان‌شناس] مصرف دیگر تنها ارضای یک دسته از نیازهای زیستی، ریشه‌دار نیست، بلکه متضمن نشانه‌ها، نمادها، ایده‌ها و ارزش‌ها است (۱۹۸۹). همچنین به تعبیر «ژان بودریار» [فیلسوف، جامعه‌شناس] مصرف در دوران جدید روندی است که در آن خریدار کالا از طریق به نمایش گذاشتن کالاهای خریداری‌شده، به طور فعالی مشغول تلاش برای خلق و حفظ یک حس «هویت» (Identity) است (۱۹۸۸). به عبارتی دیگر افراد دچار مدگرایی، چه کسی بودن خویش را از طریق آنچه که مصرف می‌کنند به دیگران نشان داده و هویتی برای خود تولید یا بهتر است بگوییم «جعل» می‌کنند.
اپیزود دوم: جوانان و مد
شرایط جدیدی را که برای جوانان خیابان بلند به وجود آمده است، می‌توان در پرسه‌زنی در خیابان‌های بزرگ و پاساژها و مغازه‌ها به خوبی دید. این شرایط هویت‌های جدیدی ساخته که خود را در قالب مصرف و نمایش این مصرف توسط پوشش، آرایش، مد، اتومبیل، موبایل و... نشان می‌دهد. مشاهده وضعیت خیابان بلند نشان می‌دهد، جوان خیابان بلند از طریق کالاهایی که او را به هویتی که دوست دارد نزدیک می‌کند، تلاش دارد به همان کسی تبدیل شود که مایل است. یعنی«سلیقه» از جایگاه مهم‌تری برخوردار شده است.
در دنیا، مدها سبب تفاوت سبک زندگی افراد و تشخیص گروه‌های مختلف فرهنگی از هم شده و اما در خیابان بلند سبک‌های زندگی جدید گویای چندان تمایز فرهنگی نیست. تمایزات میان افراد در خلال مصرف «گم» شده است و این گم‌گشتگی امکان شناخت واقعی را سخت می‌کند.
اپیزود سوم: مد از کجا می‌آید؟
مدهایی که این روزها در خیابان بلند به چشم می‌خورند، نه از آسمان فرود آمده‌اند و نه از زیرزمین سر درآورده‌اند، بلکه درست مانند یک آدامس ساده یا یک پاکت شیر پاستوریزه از مغازه‌ها و فروشگاه‌های خیابان بلند خریده شده‌اند. مدهایی که در خیابان بلند به چشم می‌خورند در کارگاه‌ها و خیاطی‌های همین خیابان بلند تولید و توزیع می‌شوند به همین دلیل این سوال پیش می‌آید زمانی که مسئولان و اداره‌کنندگان خیابان بلند تمام تلاش خود را برای حذف این مدها عنوان می‌کنند، چگونه آن‌ها از مغازه‌ها و فروشگاه‌های خیابان بلند سر درآورده‌اند؟ باید فکر کرد چه کاسه‌ای زیر این نیم‌کاسه‌ها قرار گرفته است؟
اپیزود آخر: سلیقه یا مقابله با سلیقه؟
نوع پوشش و آرایش در هر خیابانی، حتی خیابان بلند معرف شخصیت کسی است که از آن استفاده می‌کند. این اصلی است که در بالا هم از دیدگاه بسیاری از متخصصان بر آن تاکید شد. اما یک مشکل دیگر هم در خیابان بلند بر همه مشکلاتی که از مد و مدگرایی ناشی می‌شود، افزوده شده است؛ به‌خصوص از طرف جوانان خیابان بلند. نوع پوشش و آرایشی که آن‌ها انتخاب می‌کنند بیشتر از آنکه نشانگر سلیقه و شخصیت آن‌ها باشد، بیانگر مخالفتی است که با سلیقه‌ای خاص که در جامعه غالب شده، دارند. جوانان خیابان بلند می‌کوشند نشان دهند که با آنچه از طرف دیگران به عنوان سلیقه و فرهنگ به آن‌ها دیکته می‌شود کاملا مخالفند و مخالفت خود حتی با تغییر کلمات زبان مادری بیان می‌کنند و این نه تنها مد بلکه شخصیت، فرهنگ و حتی زبان ساکنان خیابان بلند را تهدید می‌کند. البته این شرایط خیابان بلند است، هرچند این خیابان خیالی، بنابر همه شرایط با خیابان‌های طبیعی ما یکسان است.
فاطمه صبا سفید
